Dhaxalka(Qabiilka) iyo
isbeddelka(Horumarka)..Prof :Abdi Ali Jama
Mar kasta waxa is barbarsocda oo loo
baahan yahay in aynu isu miisaanno isbeddelka iyo dhaxalka ma- guuraanka.
Waa laba iska soo horjeeda. Lamana joojin karo isbeddelka dhacaya . lama
ogolaan karo in ma- guuraanka si degdeg ah looga diga rogto. Markaa sirtu waxa
weeye sida la isugu dheelitirayo labadooda. Tusaale, nolosha iyo dhaqanka
qabiilku waa asal ma guuraan ah oo aynu leenahay, dhinaca kale dawladnimada,
sharcigeeda iyo habkeeduna waa isbeddelka aynu illaa lixdankii rabnay in aynu
samayno.
Dhaqankeenu waa
dhaxalkeenii. Inta bandanna waa lagu qasban yahay in la raaco. Hase yeseeshee
marku ku daashado, isla markaana uu fursad siin waayo isbeddelkii loo baahnaa,
su’aal baa imanaysa. Su’aashu waxa weeye: maxaa keenay in aan u xidhnaano
dhaqanka dhaxalka ah, gaar ahaan kan bulshada ee
ina daashaday? Ma fikirkeena ayaan sax ahayn mise weynaan fikiraynba?
Shaki kuma jiro in sababtu tahay sdia
aynu u maamulay siyaasaddena, dhaqankeena iyo dhaqaalaheena oo aan lagu hagayn
aragti dheelitiran oo dhan walba xeerinaysa, tiiyoo batilmaameedku yahay
horumar, kaasi oo ah isbeddelka la rabo. Waxa muuqata in dhaqanka dhaxalka ah
oo ay ugu horayso qabyaaladdu uu inoo jiidanayo si ka baxsan dadnimada iyo
ilbaxnimada , taasoo aanay suuragal ahayn in lagu sii jiro.
Si kastaba ha ahaatee, waxa lagama
maarmaan ah in la sameeyo isbeddelka loo baahana yahay oo aynu iska dhaafno
fulaynimada aynu ka baqanayo isbeddelka, kaasi oo ah in hore loogu socdo
sharciga iyo dawladnimada, lagana gudbo qoqobka qabiilka ama reernimada iyo
siyaasadda adeegsata hannaankaas. Su’aasha u weyn ee madaxa dadkeena daalisay,
gaar ahaan inta daacadda ka ah in laga baxo qabyaaladda waxa weeye: sidee baa
looga baxayaa qabyaaladda? Dad badani waa bay ka quusteen in jawaab loo heli
karo su’aashan, taasoo ay ku qanceen in qabyaaladdu tahay cudur aan dawo
lahayn.
Anigu waxan qabaa sidaa aan kor ku soo
sheegnay lidkeeda oo ah in xalka qabyaaladdu uu yahay mid fudud . Looma baahna
in qabiilka ama qabyaaladda lafteedaba la karaahiyaysto ama la hiifo oo la
haaraamo iyadoo dhinaca kalena aynu ognahay—waa yaabee--in dhammaanteen aynu
isticmaalo iyada. Sidaasi iska daa in qabyaald ay wax ka tarto’e, dadnimadeenna
iyo iimaankeena (Ethics and morals) ayaa bay halis ku tahay. Waana dariiqa loo
maro burburka ummadaha. Waa marka ficilkaaga iyo carrabkaagu is kilaafo.
Sidaasi waa sida ummaduhu ku duqeeyaan sida mishiinka gaadhigu u duqeeyo oo
kale.
Ugu danbayntii , si looga baxo
qabiilka iyo qabyaaladda waxa loo baahan yahay innaga oo aan is duqayn,
saliiddana cunin in marka hore aynu garwaaqsanno in qabyaaladdu hayso hawl ama
xil bulsho iyo mid siyaasadeed-ba, taasoo aanay suragal ahayn in la joojiyo
illaa inta la helayo wixii lagu bedeli lahaa oo ah sharciyo dhaqan gal ah oo
hay’adahoodii wata. Markaa waxa loo baahan yahay in si aayar aayar ah looga
guuro hannaanka qabiilka tiiyoo la raacayo sharciyo lagu hagayo hab dhaqanka
muwaadiniinta. Macnaha, waxa la soo saarayaa sharciyo lagu saxayo hab dhaqanka
qabyaaladysan. Tan waxa ina faraya cilmiyada bulshada, kuwaasoo isku
mashquuliya barashada dhaqanka dadka—Behavior science. Marka la rabo in dhaqan
la saxo—Behavior—waxa loo adeegsadaa samaynta xeerar, taasina waxay u baahan
tahay in la abuuro bii’adii xeerarka ku dhaqmi lahayd. Maxaa yeelay wey
fududahay in xeerar la soo saaro, laakiin ma hawl yara in la dhaqan galiyo.
Sida loo abuuro jawiga sharcigu ka dhaqan gali karo, waxaynu kaga hadli maqaal
kale, haddii Allle idmo. Laakiin mid waa la hubaa oo ma aha sida aynu maanta u
naalo.
www. hajicami.blogspot.com
E-mail: Samater2013@gmail.com
Fb: Abdiasiis Jama
Haji Cami
Hargeisa Somaliland
Comments
Post a Comment